مروری بر تجربه و دستاوردهای حذف قبض برق کاغذی در شرکت توزیع نیروی برق سیستان و بلوچستان

هرچند به‌صدا درآمدن نخستین زنگ‌های تلفن همراه در ایران و مکالمه با آن، به ۲۵ سال پیش و سال ۱۳۷۳ بازمی‌گردد، اما کاربران ایرانی ۸ سال دیگر منتظر ماندند تا سرویس پیامک (SMS) بر روی شبکه ارتباطی تلفن همراه کشور، راه‌اندازی شد. ماه‌ها و سال‌های نخست ارایه این سرویس، همراه بود با سیل میلیاردی پیامک‌هایی که در طول سال  بیشتر برای تبریک و … میان کاربران ردوبدل می‌شد. در ادامه این روند، دیری نپایید که در دنیای کسب‌وکار، ظرفیت سرویس پیامک برای خدماتی چون بازاریابی، آگاه‌سازی عمومی، اطلاع‌رسانی و … از سوی سازمان‌های خصوصی و عمومی کشف و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

با مرور سطرهای بالا، به نظر می‌رسد که وزارت نیرو در سال‌های گذشته، و با وجود داشتن چند ده میلیون مشترک آب و برق و خدمت‌رسانی عمومی به تمام اقشار جامعه، به خوبی از ظرفیت این خدمت استفاده نکرده است. به راستی ما برای اطلاع‌رسانی به مشترکانِ‌مان در مورد صورت‌وضعیت برق، برنامه خاموشی، بهای ناچیز برق و آب حتی در مقایسه با کشورهای همسایه، شیوه‌های اصلاح الگوی مصرف، محدودیت‌های تولید و …، نمی‌توانستیم از این زیرساخت ارتباطی بهتر استفاده کنیم؟!

با وجود فرصت‌سوزی‌های مورد اشاره در بالا، شرکت توزیع نیروی برق استان سیستان و بلوچستان، در منطقه‌ای نه چندان برخوردار از کشور، از سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ خورشیدی، ضمن تاکید بر استفاده عملی از فناوری اطلاعات برای تسهیل فرآیندهای کاری، به دستاوردهایی از جمله پرداخت غیرحضوری ۹۹/۳ درصدی صورت‌حساب‌های برق و حذف قبض کاغذی برای تمام بیش از ۸۰۰ هزار مشترک برق شرکت (چاپ و توزیع ۵ میلیون قبض در سال) دست یافته است.

تحلیل داده‌های خدمات مشترکان شرکت موید این موضوع است که پروژه »حذف قبض کاغذی مشترکان« و اطلاع‌رسانی صورت‌حساب مشترکان با استفاه از پیامک، در حالی در تمامی پهنه جغرافیایی استان سیستان و بلوچستان اجرا شده که شاخص‌های عملکردی چون پوشش قرائت، وصول مطالبات جاری، درصد پرداخت صورت‌حساب‌ها در هر دوره و البته درصد پرداخت غیرحضوری، نه تنها کاهش نیافته، بلکه روند بهبود را تجربه کرده‌اند.

ما بر این باوریم که در صورت اجرای طرح حذف قبض‌های کاغذی برق در سراسر کشور، بدون تقبل هزینه اضافی، زمینه لازم برای کاهش دوره قرائت از ۲ ماه به یک ماه فراهم آمده و به این ترتیب صورتحساب مشترکان به صورت ماهیانه برای آنها از طریق پیامک ارسال میشود. بدیهی است که این مهم میتواند تأثیر قابلتوجهی در افزایش درصد وصول و کاهش دوره وصول مطالبات داشته باشد.

مستند پیشِرو به منظور به اشتراکگذاری تجربه حذف قبض در استان سیستان و بلوچستان تهیه شده و امید میرود که راهگشای اجرای طرح در سراسر کشور باشد.

استان پهناور سیستان و بلوچستان ۱۱ درصد از مساحت ایران را به خود اختصاص داده، این در حالی است که تنها ۳ درصد از جمعیت کشور در آن زندگی می‌کنند. همین امر سبب شده تا تراکم مشترکان در شبکه برق استان به طور میانگین ۴/۵ مشترک در هر کیلومتر مربع باشد (یک‌پنجم تراکم کشور). به دلیل تراکم اندک مشترکان، طول شبکه فشار متوسط در شرکت توزیع نیروی برق استان سیستان و بلوچستان به ازای هر مشترک حتی از دو برابر مقدار متناظر آن در سطح کشور نیز بیشتر است. پراکندگی مشترکان و گستردگی شبکه به منظور برق‌رسانی به آنان، موجب شده تا هزینه خدمت‌رسانی در شرکت توزیع نیروی برق استان سیستان و بلوچستان بالا رفته و به دنبال آن استفاده حداکثری از ظرفیت‌های فناوری اطلاعات در این شرکت مورد تأکید قرار گیرد. در این راستا حذف قبض کاغذی برق، ارسال پیامک حاوی اطلاعات صورتحساب و همچنین فراهم‌آوری گزینه‌های متنوع برای پرداخت غیرحضوری از سال ۱۳۹۱ در شرکت توزیع نیروی برق استان سیستان و بلوچستان آغاز شده است. شکل ۲  فرایند انجام این طرح در ۳ مرحله و ۹ گام، به شرح زیر نشان می‌دهد.

مرحله ۱٫ توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز

مرحله نخست اجرای پروژه حذف قبض برق کاغذی از سال ۱۳۹۱ آغاز و به مدت دو سال به طول انجامید. در این مرحله ابتدا سامانه پیامکی برای ارسال صورتحساب مشترکان راه‌اندازی و شماره تلفن همراه مشترکان توسط ماموران قرائت جمع‌آوری شد.

همچنین در این مرحله تلاش شد تا تمامی مشترکان استان از اجرای طرح مطلع شوند. اطلاع‌رسانی در پشت قبض، چاپ بروشور و نصب بنر در اماکن پرتردد از جمله راهکارهای انجام شده است. در این مرحله از اجرای طرح، علاوه بر ارسال پیامک، قبض کاغذی نیز برای مشترکان ارسال می‌شد.

مرحله ۲٫ اجرای آزمایشی و مرحله‌ای

مهم‌ترین راهکاری که شرکت برای مقابله با چالش‌های اجرای طرح حذف قبض کاغذی در پیش گرفت، اجرای آزمایشی پروژه بود. برای این منظور در مرداد ماه سال ۱۳۹۴ شهرستان خاش با بیش از ۴۳ هزار مشترک برای اجرای آزمایشی طرح انتخاب شد. بررسی دقیق شاخص‌های کلیدی عملکرد در حوزه خدمات مشترکان شهرستان خاش پس از حذف قبض کاغذی در همان اوایل پیاده‌سازی طرح، از موفقیت در اجرای برنامه حکایت داشت. تمامی شاخص‌ها شامل پوشش قرائت، وصول مطالبات، درصد پرداخت قبوض و درصد پرداخت غیرحضوری پس از اجرای طرح در خاش، همگی یا بهبود یافته یا ثابت مانده بودند. این دستاورد، شرکت را بر آن داشت تا در سایر مناطق نیز این پروژه را با جدیت دنبال کند. مدیریت برق زاهدان دومین مقصد اجرای طرح بود که بهمن ۱۳۹۴ به انجام رسید و پس از آن طرح در شهرستان‌های چابهار، کنارک و سوران پیاده‌سازی شد.

مرحله۳٫ اجرای کامل طرح و تثبیت

دستاوردهای اجرای طرح در پنج مدیریت برق مورد اشاره، شرکت را بر اجرای تمام و کمال پروژه در تمام سطح استان بیش از پیش مصمم نمود، به گونه‌ای که در مرداد ۱۳۹۵ تمامی مشترکان استان شاهد جایگزینی قبض کاغذی برق با پیامک صورتحساب بودند.

همچنین برای آن که مشترکان دغدغه‌ای برای پرداخت صورتحساب‌هایشان نداشته باشند، روش‌های متنوعی برای پرداخت قبض پیش رویشان قرار گرفت. امکان مشاهده و دانلود قبض برق از طریق پرتال شرکت و پرداخت آنلاین، اپلیکیشن خدمات غیرحضوری نسخه آندروید (شامل تمامی خدمات فروش و پس از فروش)، راه اندازی ربات تلگرامی برای دریافت قبوض (امکان دریافت قبض برق و لینک پرداخت با ارسال شناسه قبض)، استفاده از کارت‌خوان در همه مدیریت‌های برق و دستگاه‌های سیار پرداخت در مناطق روستایی، راه‌اندازی سامانه ۱۵۲۱ برای پرداخت تلفنی و … از جمله راهکارهایی است که برای سهولت پرداخت قبوض درنظر گرفته شده است. پیاده‌سازی این زیرساخت‌ها، سبب شد تا علاوه بر مشاهده و پرداخت قبض،  ۲۷ خدمت الکترونیک دیگر نیز در اختیار مشترکان قرار گیرد، موضوعی که بسیاری از فرایندهای کاری را در شرکت توزیع برق استان تسهیل می‌نماید.

 دستاوردهای اجرای طرح

شکل زیر دستاوردهای اجرای طرح حذف قبض برق را در شرکت توزیع نیروی برق استان سیستان و بلوچستان به تصویر می‌کشد. اجرای تدریجی طرح حذف قبض در سطح استان، با وجود نگرانی‌هایی در زمینه پرداخت صورتحساب‌ها و وصول به موقع، نشان می‌دهد بهره‌گیری از فناوری اطلاعات با در نظر گرفتن تمامی جوانب اجرا، نه تنها عاملی بازدارنده نیست، بلکه می‌تواند گامی مهم در مسیر تحقق اهداف شاخص‌های کلیدی عملکرد تلقی شود. شاخص‌های پوشش قرائت (و در پی آن تلفات غیرفنی)، وصول جاری مطالبات و پرداخت غیرحضوری،  پس از اجرای طرح همگی یا بهبود یافته و یا ثابت مانده‌اند.

با وجود تمامی آثار مثبت مورد اشاره در شکل زیر، به زعم ما مهمترین دستاورد اجرای طرح در سطح ملی و برای صنعت برق کشور می‌تواند کاهش دوره قرائت از ۲ ماه به ۱ ماه و در ادامه بهبود شاخص وصول و کاهش دوره وصول مطالبات باشد.  به نظر می‌رسد در شرایطی که صنعت برق با بدهکاری روزافزون دست‌وپنجه نرم می‌کند، این مهم باید یگانه محرک ما برای اجرای سراسری طرح  در تمام شرکت‌های توزیع باشد.

گزارش را میتوانید از اینجا دانلود کنید.