- آذر ۲۵, ۱۳۹۸
- ارسال شده توسط: مدیر سایت
- بخش:
(نسخه کامل گزارش را میتوانید از اینجا دانلود کنید.)
پیشگفتار
ساختار کلان صنعت برق کشور و در رأس آن شرکت توانیر، در پنجاه سال گذشته با فراز و نشیب فراوانی همراه بوده است؛ به ترتیبی که در حال حاضر این شرکت متولی هدایت و راهبری ۱۶ شرکت برق منطقه‌ای و ۳۹ شرکت توزیع نیروی برق است (شکل ۱).
یکی از اصلی‌ترین نقش‌های شرکت توانیر (به عنوان شرکت مادر) در قبال شرکت‌های زیرمجموعه، نظارت و راهبری کلان آنها در راستای تحقق اهدافِ شاخص‌های استراتژیک صنعت برق است. در این راستا و در سال ۱۳۹۸ این شرکت طرحی موسوم به »سامانه یکپارچه مدیریت شاخص‌های استراتژیک« (طرح سیما) را به طور مجزا و در دو بخش شرکت‌های توزیع و برق‌های منطقه‌ای در دستور کار خود قرار داده است. این طرح بر آن است که در راستای تحقق »برنامه شرکت توانیر تا سال ۱۴۰۰« و با تمرکز بر حل ریشه ای »اقتصاد نامتوازن برق« و »مدیریت مؤثر رشد بار در پیک تابستان«، موضوع اعمال مؤثر »حاکمیتی شرکتی« توانیر را از طریق نظارت و مدیریت عملکرد شفاف شرکت‌های زیرمجموعه پیگیری نماید. پیش از پرداختن به جزئیات طرح سیما، مروری بر چند شاخص استراتژیک بخش انتقال صنعت برق کشور، به ترتیب زیر خالی از لطف نیست.
۱. عملکرد بسیار اندک و حدود ۳۰ درصدی طرح انتقال باعث شده است که پروژه‌های مورد نیاز برای پایایی و امنیت شبکه به موقع برقدار نشوند. بنا به ضرورت پروژه‌ها با حفاظت‌های ناقص به بهره‌برداری می‌رسند و در نتیجه احتمال بروز حادثه در شبکه برق افزایش می‌یابد. از سوی دیگر نقدینگی محدود طرح انتقال نیز در پروژه‌های متعدد و معوق سال‌های پیشین هزینه می‌شود و برقدار شدن پروژه‌های استراتژیک و ضروری را بیش از پیش به تاخیر می‌اندازد.
۲. هزینه بهره‌برداری از شبکه موجود در شرکت‌های برق منطقه‌ای نامتوازن است. تعداد اپراتور و نگهبان پست‌ها در شرکت‌های برق منطقه‌ای بین ۳ تا ۸ نفر است. این تفاوت در تعداد کارکنان سایر بخش‌ها نیز دیده می‌شود. همین امر هزینه‌های جاری برخی شرکت‌ها را غیربهینه می‌کند و باعث فشار بیشتر بر نقدینگی طرح بهینه‌سازی می‌شود؛ به نحوی که عملکرد طرح بهینه‌سازی شبکه انتقال و فوق‌توزیع به زحمت به ۴۰ درصد می‌رسد.
۳. نتیجه چنین شرایطی در پایایی شبکه برق خود را نشان می‌دهد، فقط بخش انتقال و فوق‌توزیع حدود ۹۰ دقیقه در سال به مشترکان خاموشی تحمیل می‌کند (که با خاموشی ۶۰۰ دقیقه‌ای ناشی از توزیع، مشترکان برق حدود ۷۰۰ دقیقه در سال خاموشی دارند). این اعداد خاموشی در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته چندان قابل دفاع نیست. خاموشی ۹۰ دقیقه‌ای در سال انتقال و فوق‌توزیع، به تنهایی از کل خاموشی کشورهای توسعه‌یافته بیشتر است و از سوی دیگر بی‌تردید با دقیق‌تر شدن مکانیزم‌های ثبت خاموشی در آینده نزدیک، اعداد واقعی خاموشی از این هم بیشتر خواهد شد.
۴. با وجود کمبود شدید نقدینگی صنعت برق، وصول مطالبات نیز با چالشی جدی مواجه است شاخص وصول به مطالبات (با احتساب مطالبات معوق) در مجموع شرکت‌های برق منطقه‌ای حدود ۵۰ درصد است. به عبارت دیگر با وجود بهای ناچیز نسبی برق در مقایسه با سایر نهاده‌ها، شرکت‌های برق منطقه‌ای تنها موفق به وصول ۵۰ درصد مطالبات خود شده‌اند و این مهم مانده بدهی حدود ۲۳۰۰ میلیارد تومانی را برای صنعت برق کشور به ارمغان آورده است.
شرایط مورد اشاره در بالا، ایجاب می‌کند که تلاش توانیر بر حل این چالش‌ها متمرکز شود و در همین راستا نظارت بر عملکرد برق‌های منطقه‌ای نیز در این حوزه‌ها، دقیق‌تر و مبتنی بر شاخص‌های کمیِ عملکردی باشد. مستند پیشِ‌رو بر آن است که با تبیین مکانیزمی ساده و شفاف و با شاخص‌های کمیِ عملکردی، چارچوبی را برای پایشِ عملکردِ سیستماتیک برق‌های منطقه‌ای فراهم آورد. امید که با اجرای این طرح زمینه لازم برای هدایت و راهبری شرکت‌ها و بهینه‌کاوی تجارب مثبت آنها، مهیا شود.
سامانه یکپارچه مدیریت شاخص‌های استراتژیک (سیما)
از «کنترل» در کنار چهار اصل دیگر برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، استخدام و رهبری، به عنوان اصول و وظایف پنج‌گانه مدیریت یاد می‌شود. با وجود اهمیت چهار اصل نخست، به نظر می‌رسد که به واسطه تورم نیروی انسانی در ستاد و دفاتر مرکزی شرکت‌های ایرانی، عمده تمرکز سازمان‌ها بر وظیفه پنجم ـ کنترل ـ متمرکز شده و کمتر روز و ماهی است که گروهی از دفاتر ستادی شرکت برای ارزیابی به بخش‌های صف و عملیاتی سازمان مراجعه نکنند. این مهم در کنار دامن زدن به موج بدبینی، به ویژه در بخش‌های صف، کارکرد ابزارهای کنترلی را نیز لوث می‌نماید.
از این‌رو، به منظور پرهیز از عارضه مورد اشاره در بالا، مکانیزم ساده‌ای بر مبنای شاخص‌های کمّی توسعه یافته و امیدواریم که بتوان از آن (بدون ضرورت مراجعه حضوری) برای مدیریت عملکرد شرکت‌های برق منطقه‌ای کشور استفاده کرد. در ادامه مهم‌ترین گام‌های اجرایی برای توسعه و استقرار طرح سیما مرور می‌شود.
تعیین شاخص‌های کمّی مدیریت عملکرد
گام نخست در تدوین سامانه یکپارچه شاخص‌های استراتژیکِ (سیما) شرکت‌های برق منطقه‌ای، تعیین شاخص‌های کمّی است. این شاخص‌ها در پنج حوزه اصلی پایایی زیر تعیین شده‌اند.
- پایایی شبکه
- توسعه و بهینه‌سازی شبکه
- مدیریت بار
- بهره‌وری منابع انسانی
- عملکرد مالی
در تعیین شاخص‌ها به این مهم توجه شده است که امکان اندازه‌گیری سیستمی آنها در توانیر با مراجعه به بانک‌های اطلاعاتی و دریافت وب‌سرویس از آنها ممکن باشد و از دریافت باواسطه داده‌ها از شرکت‌های برق منطقه‌ای پرهیز شده است. همه شاخص‌هایی که برای شرکت‌های برق منطقه‌ای تدوین شده‌اند، امکان گزارش‌گیری سیستمی دارند و افزودن شاخص‌های جدید منوط به ایجاد زیرساخت دریافت سیستمی داده‌های محاسبه شاخص‌ها خواهد بود.
با انجام این گام، فهرست شاخص‌ها و جهت‌گیری شرکت‌های برق منطقه‌ای مشخص شده و امید می‌رود که اهتمام آتی آنها بر بهبود شاخص‌ها متمرکز شود.
امتیازدهی شاخص‌ها
همان‌طور که در جدول ۱ دیده می‌شود، جهت بهبود برخی شاخص‌ها مثل وصول مطالبات افزایشی و پاره‌ای دیگر مانند انرژی توزیع‌نشده و تلفات کاهشی است. دیمانسیون و مقادیر آنها نیز بسیار متفاوت است. نرخ انرژی توزیع‌نشده حدود ۰.۱۷ در هزار و وصول مطالبات نزدیک ۵۰ درصد است. درصد عملکرد طرح انتقال و مدت زمان برقرار حدود ۳۳ و میانگین تعداد اپراتور و نگهبان هر پست ۵ نفر. این تفاوت مانع از آن است که این شاخص‌ها را در یک نمودار نشان بدهیم.
* شاخص‌های ۱۴گانه طرح سیما همسو با شاخص‌های کلیدی عملکرد سند مدیریت استراتژیک صنعت برق تعیین شده‌اند.
برای حل این مشکل از تکنیک نرمال‌سازی مقادیر استفاده کرده‌ایم و مقادیر تمامی شاخص‌ها را به عددی بین ۰ تا ۱۰ تبدیل کرده‌ایم؛ به نحوی که صفر نشان‌دهنده حداقل عملکرد مورد انتظار و ۱۰ عملکرد مطلوب را نشان می‌دهد. به این ترتیب همه شاخص‌ها امتیاز می‌گیرند و با توجه به محدوده امتیازدهی ۰ تا ۱۰ قابل نمایش در یک نمودار هستند.
منطق رادار
بهترین نمودار برای نمایش عملکرد شاخص‌های پانزده‌گانه شرکت‌های برق منطقه‌ای، نمودار رادار است. استفاده از نمودار رادار و منطق استفاده از آن، مزایایی دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
- شناسایی سریع نقاط قوت و ضعف. با یک نگاه به نمودار رادار و مقایسه فاصله سطح رنگی با محیط دایره عملکرد، شکاف عملکرد فعلی خود را با هدف و وضعیت مطلوب متوجه می‌شویم؛ میانگین امتیاز عملکرد نیز این مقایسه را ممکن می‌سازد. علاوه بر این، نقاط ضعف و نقاط قوت شرکت نیز به سادگی قابل تشخیص است. همان‌طور که در شکل ۲ دیده می‌شود، شاخص‌های درصد ترانسفورماتورهای فوق‌توزیع با بار کمتر از ۳۰ درصد و درصد وصول مطالبات با بدهی معوقه ، با امتیازی کم، فرورفتگی دارند و ضعیف‌ترین عملکرد را در مقایسه با حدود مورد انتظار دارند. شاخص‌های درصد پروژه‌های اولویت‌دار برقدار شده و نسبت جذب منابع مالی از محل منابع جدید نیز عملکرد بهتری دارند و به وضع مطلوب نزدیک‌ترند. با یک نگاه به نمودار رادار، متوجه می‌شویم که در شاخص‌های درصد ترانسفورماتورهای فوق‌توزیع با بار کمتر از ۳۰ درصد بهبود قابل توجهی انتظار می‌رود.تعیین اولویت‌های اقدام‌های شرکت‌های برق منطقه‌ای. نمودار رادار شکل زیر برای تمامی شرکت‌های برق منطقه‌ای ترسیم می‌شود و هر شرکتی با توجه به عملکرد خود بر اساس نمودار رادار، نقاط ضعف و فاصله‌اش با وضع مطلوب را مشاهده می‌کند و بر همین اساس اولویت‌های بهبود شاخص‌ها و اقدام‌های پشتیبان آنها را تعیین می‌کند. به این ترتیب، اقدام‌ها جهت می‌یابند و نتیجه مورد انتظار از آنها نیز شفاف می‌شود.
- بهینه‌کاوی موثر. هر یک از شرکت‌های برق منطقه‌ای می‌توانند با مرور نمودار رادار شرکت‌های دیگر، از نقاط قوت و ضعف یکدیگر مطلع شوند. شرکتی که می‌خواهد عملکرد خود را در شاخصی، برای مثال وصول مطالبات یا میانگین تعداد اپراتور و نگهبان هر پست را بهبود بدهد، در نمودار رادار شرکت‌های با عملکرد بالا در شاخص‌های موردنظر را شناسایی می‌کند و بازدید از آنها را برای بهینه‌کاوی موثر برنامه‌ریزی می‌کند. انتظار می‌رود این فضایِ از هم‌آموزی، به بهبود سریع عملکرد شرکت‌های برق منطقه‌ای و تسهیم تجارب کمک کند.تسهیم تجارب برتر. با در اختیار داشتن نمودار رادار شرکت‌ها، عملکردهای برتر در شاخص‌ها مشخص و ستاد توانیر می‌تواند نسبت به واکاوی تجارب برتر و مستندسازی فعالیت‌های صورت گرفته برای رسیدن به این سطح از عملکرد، اقدام کند. چنین تحلیلی می‌تواند به سیاست‌گذاری بهبود شاخص‌ها کمک شایانی نماید.
اقدام‌های پیشِ‌رو
با هدف پایش و گزارش‌دهی سیستمی شاخص‌ها و استقرار طرح سیما در شرکت‌های برق منطقه‌ای، انجام اقدام‌های زیر ضروری است.
- تصویب نهایی شاخص‌های طرح سیما. برای انجام این مهم طی جلسات حضوری طرح حاضر در چند شرکت برق منطقه‌ای مرور و نظرات مدیران آن دریافت خواهد شد. پس از دریافت بازخوردها نسبت به ویرایش شاخص‌ها اقدام و طرح نهایی خواهد شد.محاسبه مقادیر شاخص‌ها در سال ۱۳۹۷٫ نخستین گام برای پیاده‌سازی طرح سیما، اطلاع از وضعیت فعلی شاخص‌هایی است که در مراحل قبل تدوین کرده‌ایم. تعیین شیوه دقیق محاسبه، تدوین شناسنامه شاخص‌ها و جمع‌آوری داده‌ها برای محاسبه آنها در ۱۶ شرکت برق منطقه‌ای در این مرحله دنبال می‌شود.
- توسعه زیرساخت لازم برای محاسبه سیستمی شاخص‌ها. برای تسهیل محاسبه شاخص‌ها و جلوگیری از بروز خطاهای احتمالی، محاسبه شاخص‌ها باید به صورت سیستمی و بدون محاسبه دستی انجام گیرد. انتظار می‌رود که این اقدام طی شش ماه آتی به سرانجام برسد و محاسبه تمامی شاخص‌ها در پایان سال ۱۳۹۸ به صورت سیستمی قابل انجام باشد.
- تعیین حدود پذیرش و مطلوب شاخص‌ها. محاسبه امتیاز عملکرد شرکت‌ها با حدود پذیرش و مطلوب شاخص‌ها ممکن است. پس از محاسبه مقادیر شاخص‌ها در سال ۱۳۹۷، می‌توان این حدود را به نحوی تعیین کرد که امتیاز شرکت‌های برق منطقه‌ای در بازه مناسبی قرار بگیرد. در صورت تعیین حدود پذیرش بدون توجه به مقادیر فعلی شاخص‌ها، ممکن است میانگین امتیاز شرکت‌ها بسیار اندک یا بالا بشود و نتوان از آن برای ارزیابی و ایجاد انگیزه بهبود بهره برد.تعیین اهداف سال ۱۳۹۹٫ پس از انجام مراحل بالا، می‌توان وضعیت عملکرد شرکت‌ها را در سال ۱۳۹۷ ترسیم کرد و بر مبنای آن، اهداف سال ۱۳۹۹ را تعیین نمود. لازم به یادآوری است که با توجه به گذشت حداقل ۶ ماه از سال جاری، تعیین اهداف برای سال ۱۳۹۸ دور از واقعیت خواهد بود.
- تدوین و انتشار گزارش نهایی. پس از تعیین اهداف سال ۱۳۹۹، می‌توان گزارشی از وضعیت عملکرد فعلی بخش انتقال کشور به تفکیک شرکت‌های برق‌های منطقه‌ای و اهداف آنها تهیه کرد. این سند، برنامه و اهداف بخش انتقال کشور را بازتاب می‌دهد و چارچوبی را برای مدیریت عملکرد شرکت‌های برق منطقه‌ای فراهم می‌آورد.
- اتصال تدریجی نتایج ارزیابی عملکرد شرکت‌ها به مکانیزم‌های پاداش. به منظور اثربخشی مکانیزم ارزیابی عملکرد شرکت‌ها با منظق رادار لازم است که نتایج این ارزیابی به پاداش متصل باشد اما این اتصال باید تدریجی و با احتیاط صورت بگیرد تا شرکت‌های برق منطقه‌ای فرصت هماهنگی و همسویی با آن را داشته باشند.
شرکت توانیر در نیم قرن گذشته با فراز و نشیب زیادی همراه بوده است و اکنون با ۳۹ شرکت توزیع نیروی برق و ۱۶ شرکت برق منطقه‌ای شبکه گسترده برق کشور را مدیریت می‌کند. نظارت بر این شرکت‌ها یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های توانیر بوده و هست. به همین منظور طرح سامانه یکپارچه مدیریت شاخص‌های استراتژیک برای نظارت موثرتر شاخص‌محور توسعه یافته است. طرح سیما به صورت جداگانه برای شرکت‌های توزیع نیروی برق و برق‌های منطقه‌ای توسعه یافته است. این گزارش به مرور طرح در شرکت‌های برق منطقه‌ای اختصاص دارد.
مستند پیشِ‌رو بر آن است که با تبیین مکانیزمی ساده و شفاف و با شاخص‌های کمی عملکردی، چارچوبی را برای پایشِ عملکردِ سیستماتیک برق‌های منطقه‌ای و بدون ضرورت مراجعه حضوری به شرکت‌ها فراهم آورد. امیدواریم که با اجرای این طرح زمینه لازم برای هدایت و راهبری شرکت‌ها و بهینه‌کاوی تجارب مثبت آنها، مهیا شود.
نسخه کامل گزارش را میتوانید از اینجا دانلود کنید.