- آبان ۲۰, ۱۳۹۷
- ارسال شده توسط: مدیر سایت
- بخش:
روند توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان
آلودگی هوا و تغییر اقلیم در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های جدی بشر تبدیل شده است. استفاده روزافزون از انرژی‌های فسیلی و افزایش آلودگی‌های ناشی از آن، حیات کره زمین را تهدید می‌کند و چاره‌ای جز کاهش مصرف انرژی و جایگزینی انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر برای انسان باقی نمانده است. از سوی دیگر، محدودیت منابع انرژی فسیلی نیز عامل دیگری است که ما را به سوی بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر بی‌پایان سوق می‌دهد. حتی اگر پیامدهای زیست‌محیطی سوزاندن منابع فسیلی را در نظر نگیریم، دیر یا زود باید به انرژی‌های تجدیدپذیر روی بیاوریم. منابع انرژی کشف شده فسیلی تنها چند دهه دیگر می‌تواند انرژی مورد نیاز بشر را تأمین کند در حالی که باد و خورشید هر سال صدها و هزاران برابر انرژی مصرفی بشر را به انسان ارزانی می‌کنند. انرژی که خورشید طی یک ساعت به زمین می‌تاباند، معادل کل انرژی مصرفی همه ساکنان بشر طی یک سال است.
نمایان شدن پیامدهای تغییر اقلیم و ارزان شدن فناوری‌های تجدیدپذیر در دهه اخیر به رشد پرشتاب انرژی‌های تجدیدپذیر منجر شده است. تا پایان سال ۲۰۱۷ بیش از ۱۰۸۱ هزار مگاوات مولد برقی تجدیدپذیر در جهان نصب شده است که از سال ۲۰۰۷ نزدیک به ۷ برابر شده است (شکل ۱).
همان‌طور که در شکل ۱ دیده می‌شود، برق بادی و خورشیدی بیشترین سهم را در برق تجدیدپذیر دارند (در مجموع ۸۷ درصد ظرفیت منصوبه تجدیدپذیر). توربین‌های بادی به تنهایی حدود ۵۰ درصد ظرفیت برق تجدیدپذیر جهان را تشکیل می‌دهند. با وجود این حجم عظیم توربین‌های بادی منصوبه، همچنان نصب آنها رشدی پرشتاب دارد و در طی ۱۰ سال گذشته به طور متوسط سالانه بیش از ۱۹ درصد رشد داشته‌اند (شکل ۲). با وجود سابقه‌ای بیش از دو دهه از نصب اولین توربین بادی تنها ۱۷۰ مگاوات توربین بادی در کشور نصب شده است.
مولدهای خورشیدی هر چند در گذشته نه چندان دور به واسطه گران بودن نسبی فناوری آن با اقبالی اندکی روبرو بودند، اما با رقابتی تر شدن هزینه نصب آنها رشدی به شدت پرشتاب دارند، در ۱۰ سال گذشته سالانه حدود۵۰ درصد به ظرفیت مولدهای خورشیدی افزوده شده است (شکل ۳).
با این وجود، همچنان مولدهای خورشیدی در ایران با وجود پتانسیل بالا، مورد اقبال قرار نگرفته است. مولدهای خورشیدی منصوبه بسیار اندک است و حتی آمار دقیقی نیز از آنها در دست نیست.
چنین توفیق‌هایی با تجهیز منابع و سرمایه‌گذاری مستمر ممکن شده است. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در دهه گذشته رشد قابل‌توجهی داشته است و از ۱۵۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ به ۲۸۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ رسیده است (شکل ۴).
نکته مهم‌تر در سرمایه‌گذاری، تغییر تدریجی الگوی سرمایه‌گذاری از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای در حال توسعه است. اکنون بیش از ۶۰% سرمایه‌گذاری‌های تجدیدپذیر در کشورهای در حال توسعه صورت می‌گیرد که البته چین در این بخش نقش مهمی را ایفا می‌کند (۴۵%). که در حالی که سهم کشورهای در حال توسعه در سال ۲۰۰۷ تنها ۲۷% کل سرمایه‌گذاری‌ها بوده است. از این حجم عظیم سرمایه‌گذاری، بیش از ۹۰ درصد آن در برق بادی و خورشیدی انجام می‌شود. انرژی خورشیدی تنها فناوری تجدیدپذیر در سال ۲۰۱۷ بوده که سرمایه‌گذاری در آن بیشتر از سال قبل بوده است. این امر حاکی از آن است که انرژی خورشیدی در آینده‌ای نزدیک اصلی‌ترین منبع تجدیدپذیر خواهد بود و سرمایه‌ها هر چه بیشتر به سمت این انرژی گسیل خواهد شد.
انرژی‌های تجدیدپذیر و اشتغال جهانی
روند فزاینده نصب مولدهای برق تجدیدپذیر ارایه شده در شکل‌های ۱ تا ۳، چه تاثیری در اشتغال داشته است؟ مطابق شکل ۵در پایان سال ۲۰۱۷ حدود ۸/۸ میلیون نفر در فناوری‌های تجدیدپذیر اشتغال داشتهاندْ، بیش از ۱/۹ میلیون نفر در بخش سوخت زیستی و حدود ۶/۹ میلیون نفر در بخش برق و حرارت. نکته حائز اهمیت آن که حدود ۵۰ درصد مشاغل ایجاد شده در بخش برق و حرارت تنها با توسعه برق خورشیدی بدست آمده است.
علاوه بر این شکل ۶حاکی از آن است که علاوه بر کشورهای توسعه‌یافته مانند ژاپن، آمریکا، آلمان و اتحادیه اروپا، اشتغال‌زایی فناوری‌های تجدیدپذیر در کشورها و مناطق در حال توسعه نیز چشمگیر است.
در این میان کشورهای چین، برزیل و هند، پذیرای بخش قابل‌توجهی از مشاغل تجدیدپذیر در پهنه سرزمینی خود بوده‌اند.
فارغ از وضعیت جاری، شکل ۷تصویری از آینده مشاغل تجدیدپذیر را ارایه می‌نماید. همان‌گونه که از این شکل برمی‌آید، آینده مشاغل تجدیدپذیر در سال ۲۰۳۰ در دو سناریوی »ادامه روند فعلی« و »نقشه‌راه آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر« به اعداد ۹/۵ و ۱۶/۷ میلیون نفر خواهد رسید.
شکل ۷حاکی از آن است که هر چند اشتغال تجدیدپذیرها در حال حاضر بیشتر در حوزه برق خورشیدی است ولی در آینده‌ای نه چندان دور انرژی‌های زیستی بیشترین سهم را در اشتغال‌زایی در حوزه فناوری‌های تجدیدپذیر دارا خواهند بود.
وضعیت اشتغال و بیکاری در ایران
طبق گزارش‌های مرکز آمار ایران از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ بالغ بر ۱۲/۷ میلیون نفر بر جمعیت در سن کار (۶۴ – ۲۰ سال) افزوده شده است. این در حالی است که در این مدت تنها ۴/۳ میلیون نفر بر تعداد شاغلان افزوده شده است. با این حال همواره نرخ بیکاری بین ۱۰ تا ۱۲ درصد نوسان داشته است و تعداد بیکاران کمابیش حدود ۳ میلیون نفر ثابت مانده است. چگونه چنین امری ممکن است که با ایجاد اشتغال برای کمتر از ۲۵ درصد افرادی که به سن کار وارد شده‌اند، بر بیکاران افزوده نشود؟
پاسخ به این پرسش را باید در کاهش نرخ مشارکت اقتصادی افراد در سن کار جستجو کرد. در سال ۱۳۸۴ بیش از ۵۴ درصد افراد در سن کار فعال (شاغل و یا جویای کار) بودند، در حالی که در سال ۱۳۹۶ این رقم به کمتر از ۵۱ درصد رسیده است. این اتفاق از دو مسیر رخ داده است، نا امید کردن افراد جویای کار و پیوستن به آنها به خیل غیرفعالان. بیش از ۶۵ درصد بیکاران بیش از ۶ ماه است که به دنبال کار هستند و کاری نیافته‌اند. مسیر دوم تحصیلات دانشگاهی است که باعث تعویق ورود به بازار کار می‌شود. این امر باعث پنهان شدن مفصل بیکاری تحت پوشش تحصیل می‌شود و در آینده‌ای نزدیک بحران بیکاری به شکلی جدی تر بروز می‌کند.
در حال حاضر نرخ بیکاری در بین جوانان و افراد با تحصیلات دانشگاهی بیش از دو برابر میانگین نرخ بیکاری است.
در سال ۱۳۹۶، بیش از ۵۰ درصد افراد با تحصیلات دانشگاهی شغلی نداشته‌اند و به دنبال کار نیز نبوده‌اند.
با توجه به مطالب مورد اشاره در بالا، کشور با پدیده بیکاری پنهان شدیدی مواجه است. اگر بخواهیم نرخ مشارکت اقتصادی را به سال ۱۳۸۴ بازگردانیم که البته در مقایسه با دیگر کشورها و هدف رشد اقتصادی ۸ درصدی بسیار پایین است، باید شغل‌های بسیار بیشتری در دهه گذشته ایجاد می‌کردیم. محاسبات نشان می‌دهد که با سطح مشارکت اقتصادی سال ۱۳۸۴، در حال حاضر بیش از ۱/۷ میلیون نفر بیکار پنهان داریم. با چنین رویکردی نرخ واقعی بیکاری بسیار فراتر از چیزی است که هر سال اعلام می‌شود و اکنون به بیش از ۱۸ درصد رسیده است.
اشتغال‌زایی با توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران
در سال ۲۰۱۷ حدود ۸/۸ میلیون نفر در فناوری‌های تجدیدپذیر اشتغال داشته‌اند که نسبت به سال قبل بیش از ۶ درصد رشد داشته است. از این میزان حدود ۶/۹ میلیون نفر آن در بخش برق و حرارت تجدیدپذیر شاغل بوده‌اند (شکل ۱۰).
محاسبات اولیه نشان می‌دهد که به طور متوسط به ازای هر مگاوات برق بادی حدود ۲ شغل و برق خورشیدی ۸ شغل ایجاد شده است. این مقدار در کشورهای مختلف با توجه به فناوری مورد استفاده، پراکندگی، نسبت توسعه و بهره‌برداری و فرهنگ کاری متفاوت است و گاهی تا ۲ برابر متوسط نیز می‌شود.
در نیروگاه منجیل با ظرفیت حدود ۹۲ مگاوات بیش از ۶۲ نفر شاغل هستند. در این رقم، تنها کارکنان رسمی لحاظ شده است و کارکنان پیمانی که از طریق پیمانکار در شرکت شاغل هستند و مشاغل غیرمستقیم در نظر گرفته نشده‌اند. به این ترتیب تعداد شاغلان بخش بهره‌برداری نیروگاه بادی کشور، ۱ نفر به ازای هر مگاوات است. در حالی که این رقم در دنیا ۰/۲ در نظر گرفته می‌شود. به این ترتیب، به احتمال بسیار تعداد مشاغل ایجاد شده با توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران از متوسط آن در جهان بسیار بیشتر خواهد بود.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، ایجاد شغل در مراحل مختلف ساخت، نصب و بهره‌برداری است. بررسی‌های جهانی حاکی از آن است که در مولدهای خورشیدی بیش از نیمی از مشاغل ایجاد شده در مراحل نصب و بهره‌برداری است. با توجه به این که ساخت سلول‌های خورشیدی بیشتر مشاغل مرحله ساخت را شامل می‌شود، بخش قابل توجهی از مشاغل مرحله ساخت نیز در ایران خواهد بود. با استفاده از پتانسیل کشور می‌توان پروژه‌های توسعه نیروگاه‌های خورشیدی منطقه نیز از محصولات تولید ایران استفاده کنند و به این ترتیب شغل‌های بیشتری نسبت به ظرفیت منصوبه در ایران ایجاد کرد.
توربین‌های بادی در مرحله ساخت نزدیک به ۶۵ درصد مشاغل ایجاد شده را به خود اختصاص می‌دهند. با توسعه نصب نیروگاه‌های بادی، ساخت برج و پره به دلایل اقتصادی و دشواری حمل به ایران منتقل می‌شود و به این ترتیب بخش قابل توجهی از مشاغل ساخت نیز در ایران خواهد بود.
با توجه به هدف برنامه توسعه ششم مبنی بر سهم ۵ درصدی ظرفیت مولدهای تجدیدپذیر تا
پایان برنامه، لازم است ۵۰۰۰ مگاوات مولد تجدیدپذیر در کشور نصب شود. با توجه به نقش پررنگ نیروگاه‌های خورشیدی در پیک‌سایی، کاهش تلفات و همچنین سرعت نصب آنها، توصیه می‌شود که دستِ‌کم ۲۰۰۰ مگاوات از مولدهای تجدیدپذیر به مولدهای خورشیدی اختصاص یابد. به این ترتیب انتظار می‌رود تا پایان برنامه ششم بالغ بر ۴۰۰۰۰ شغل جدید ایجاد شود (شکل ۱۱). با توجه به این که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در سال‌های آتی همچنان تداوم خواهد داشت، شغل‌های ایجاد شده پایدار خواهند بود.
