- تیر ۱۱, ۱۳۹۸
- ارسال شده توسط: مدیر سایت
- بخش:
(نسخه کامل گزارش را میتوانید از اینجا دانلود کنید.)
پیشگفتار
تشکیل شرکت‌های توزیع نیروی برق و شروع فعالیت آنها در قالب قراردادهای پنج‌گانه با شرکت‌های برق منطقه‌ای، به اوایل دهه هفتاد بازمی‌گردد. این روند ادامه داشت تا این که با تصویب و اجرای قانون استقلال شرکت‌های توزیع برق در سال ۱۳۸۶، مجمع این شرکت‌ها از برق‌های منطقه‌ای به توانیر منتقل شد. حاصل این دگردیسی، ۳۹ شرکت فعال در حوزه توزیع برق کشور است که در حال حاضر بهره‌برداری از حدود ۸۰۰ هزار کیلومتر شبکه فشار متوسط و ضعیف را به عهده داشته و به حدود ۳۶ میلیون مشترک خدمت‌رسانی می‌کنند (شکل ۱).
برق‌رسانی به چند ده میلیون مشترک، موجب شده که «اصالت خدمت‌رسانی» در تاروپود صنعت برق و به ویژه شرکت‌های توزیع برق نهادینه شود. این موضوعِ مبارک در کنار غفلت نسبی از «اصول شرکت‌داری»، موجب شده که اداره شرکت‌های توزیع برق در بسیاری از موارد از «مبانی بنگاه‌داری اقتصادی» فاصله قابل‌توجهی بگیرد. بدیهی است که پیامدهای ناخوشایند این غفلت را می‌توان در حال حاضر در اقتصاد یارانه‌ای برق، مانده مطالبات نجومیِ فروش برق نزد مشترکان، عدم توازن منابع و مصارف بودجه و زیان انباشته شرکت‌های توزیع مشاهده کرد.
به نظر می‌رسدکه پاره‌ای از این پیامدها را می‌توان در قالب اعداد و ارقام و در بخش صف شرکت‌های توزیع برق (بهره‌برداری از شبکه و خدمات مشترکان) در سه پرده زیر ارایه کرد.
۱- شاخص استراتژیک وصول به مطالبات (با احتساب بدهی‌های معوق) در بخش توزیع کشور، حدود ۸۰ درصد است. به عبارت دیگر با وجود بهای ناچیز نسبی برق در مقایسه با سایر نهاده‌ها، صنعت توزیع برق کشور در تمام سال‌های گذشته تنها موفق به وصول ۸۰ درصد صورت‌حساب‌های خود شده است و این مهم مانده بدهی حدود ۵۰۰۰ میلیارد تومانی را برایمان به ارمغان آورده است.
۲- در بخش بهره‌برداری و پایایی شبکه توزیع، شاخص استراتژیک خاموشی به ازای هر مشترک در سال، با توجه به اقدام‌های ارزشمند گذشته، به حدود ۶۰۰ دقیقه رسیده است. از سویی این عدد در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته چندان قابل دفاع نیست و از سوی دیگر بیم آن می‌رود که با دقیق‌تر شدن مکانیزم‌های ثبت خاموشی در آینده نزدیک، اعداد واقعی خاموشی از این هم بیشتر باشد.
۳- در حوزه تلفات، با آمیزه‌ای از بیم و امید مواجهیم. از یک‌سو به کاهش حدود ۴ واحد درصدی این شاخص در ۵ سال منتهی به پایان سال ۱۳۹۷ امیدواریم و از سوی دیگر کماکان از وضعیت جاری آن (۱۰/۸ درصد) در مقایسه با میانگین جهانی بیمناک! علاوه بر این، تثبیت شاخص تلفات در ۲ سال گذشته، حاکی از آن است که در این حوزه و با هدف استمرار روند کاهش تلفات، به تزریق انرژی و انگیزه جدید در بدنه شرکت‌های توزیع نیازمندیم.
ما بر این باوریم که در تمام ۱۲ سال گذشته (از زمان استقلال شرکت‌های توزیع و تولیت مستقیم توانیر بر صنعت توزیع کشور)، «هدایت و راهبری مستقیم» و «مدیریت عملکرد» شرکت‌های توزیع برق به دلیل عدم تناسب ساختار توانیر در بخش توزیع با شرح وظایف و ماموریت آن، به شکل مطلوبی ممکن نبوده است. با هدف بازتعریف چنین نقشی برای شرکت توانیر در قبالِ شرکت‌های توزیع، مستند پیشِ‌رو بر آن است که با تبیین مکانیزمی ساده و شفاف، چارچوبی را برای پایشِ عملکردِ سیستماتیک و بدون ضرورت مراجعه حضوری به شرکت‌ها فراهم آورد و امید دارد که با اجرای آن زمینه لازم برای هدایت و راهبری شرکت‌ها و بهینه‌کاوی تجارب مثبت آنها، مهیا شود.
سامانه یکپارچه مدیریت شاخص‌های استراتژیک (سیما)، شرکت‌های توزیع نیروی برق کشور
از «کنترل» در کنار چهار اصل دیگر برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، استخدام و رهبری، به عنوان اصول و وظایف پنج‌گانه مدیریت یاد می‌شود. با وجود اهمیت چهار اصل نخست، به نظر می‌رسد که به واسطه تورم نیروی انسانی در ستاد و دفاتر مرکزی شرکت‌های ایرانی، عمده تمرکز سازمان‌ها بر وظیفه پنجم ـ کنترل ـ متمرکز شده و کمتر روز و ماهی است که گروهی از دفاتر ستادی شرکت برای ارزیابی به بخش‌های صف و عملیاتی سازمان مراجعه نکنند. این مهم در کنار دامن زدن به موج بدبینی، به ویژه در بخش‌های صف، کارکرد ابزارهای کنترلی را نیز لوث می‌نماید.
از این‌رو، به منظور پرهیز از عارضه مورد اشاره در بالا، مکانیزم ساده‌ای بر مبنای شاخص‌های کمّی توسعه یافته و امیدواریم که بتوان از آن (بدون ضرورت مراجعه حضوری) برای مدیریت عملکرد شرکت‌های توزیع نیروی برق کشور استفاده کرد. در ادامه مهمترین گام‌های اجرایی برای توسعه و استقرار طرح سیما مرور می‌شود.
تعیین شاخص‌های کمّی مدیریت عملکرد
گام نخست در تدوین سامانه یکپارچه شاخص‌های استراتژیکِ (سیما) شرکت‌های توزیع نیروی برق کشور، تعیین شاخص‌های کمّی است. این شاخص‌ها در دو حوزه اصلی خدمات مشترکان و بهره‌برداری از شبکه تعیین شده‌اند. در تعیین شاخص‌ها به این مهم توجه شده است که امکان اندازه‌گیری سیستمی آنها در توانیر با مراجعه به بانک‌های اطلاعاتی و دریافت وب‌سرویس از آنها ممکن باشد و از دریافت باواسطه داده‌ها از شرکت‌های توزیع پرهیز شده است.
از ۳۵ شاخصی که برای شرکت‌های توزیع نیروی برق کشور تدوین شده است، برای ۱۵ شاخص در حال حاضر امکان گزارش‌گیری سیستمی وجود دارد و دریافت سیستمی داده‌های ۲۰ شاخص دیگر نیز در دستور کار قرار دارد (جدول ۱ ).
با انجام این گام، فهرست شاخص‌ها و جهت‌گیری شرکت‌های توزیع برق مشخص شده و امید می‌رود که اهتمام آتی آنها بر بهبود شاخص‌ها متمرکز شود.
امتیازدهی شاخص‌ها
همان‌طور که در جدول ۱ دیده می‌شود، جهت بهبود برخی شاخص‌ها مثل وصول مطالبات افزایشی و پاره‌ای دیگر مانند خاموشی و تلفات کاهشی است. دیمانسیون و مقادیر آنها نیز بسیار متفاوت است. تلفات حدود ۱۱ درصد و وصول مطالبات نزدیک ۸۰ درصد است. خاموشی ۶۰۰ دقیقه در سال به ازای هر مشترک و مدت زمان برقراری انشعاب از شبکه موجود ۱۰ تا ۱۵ روز. این تفاوت مانع از آن است که این شاخص‌ها را در یک نمودار نشان بدهیم.
برای حل این مشکل از تکنیک نرمال‌سازی مقادیر استفاده کرده‌ایم و مقادیر تمامی شاخص‌ها را به عددی بین ۰ تا ۱۰ تبدیل کرده‌ایم؛ به نحوی که صفر نشان‌دهنده حداقل عملکرد مورد انتظار و ۱۰ عملکرد مطلوب را نشان می‌دهد. به این ترتیب همه شاخص‌ها امتیاز می‌گیرند و با توجه به محدوده امتیازدهی ۰ تا ۱۰ قابل نمایش در یک نمودار هستند.
منطق رادار
بهترین نمودار برای نمایش عملکرد شاخص‌های سی‌وپنج‌گانه شرکت‌های توزیع نیروی برق، نمودار رادار است. استفاده از نمودار رادار و منطق استفاده از آن، مزایایی دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
شناسایی سریع نقاط قوت و ضعف. با یک نگاه به نمودار رادار و مقایسه فاصله سطح رنگی با محیط دایره عملکرد، شکاف عملکرد فعلی خود را با هدف و وضعیت مطلوب متوجه می‌شویم؛ میانگین امتیاز عملکرد نیز این مقایسه را ممکن می‌سازد. علاوه بر این، نقاط ضعف و نقاط قوت شرکت نیز به سادگی قابل تشخیص است. همان‌طور که در شکل ۲ دیده می‌شود، شاخص‌های ۵، ۱۲، ۱۹، ۲۷ و ۳۰، با امتیازی کم، فرورفتگی دارند و ضعیف‌ترین عملکرد را در مقایسه با حدود مورد انتظار دارند. شاخص‌های ۶، ۱۳ و ۲۴ نیز عملکرد بهتری دارند و به وضع مطلوب نزدیک‌ترند. با یک نگاه به نمودار رادار، متوجه می‌شویم که در شاخص‌های ۵ ،۱۴ و ۳۰ بهبود قابل توجهی انتظار می‌رود.
تعیین اولویت‌های اقدام‌های شرکت‌های توزیع نیروی برق. نمودار رادار شکل زیر برای تمامی شرکت‌های توزیع نیروی برق ترسیم می‌شود و هر شرکتی با توجه به عملکرد خود بر اساس نمودار رادار، نقاط ضعف و فاصله‌اش با وضع مطلوب را مشاهده می‌کند و بر همین اساس اولویت‌های بهبود شاخص‌ها و اقدام‌های پشتیبان آنها را تعیین می‌کند. به این ترتیب، اقدام‌ها جهت می‌یابند و نتیجه مورد انتظار از آنها نیز شفاف می‌شود.
بهینه‌کاوی موثر. هر یک از شرکت‌های توزیع نیروی برق می‌توانند با مرور نمودار رادار شرکت‌های دیگر، از نقاط قوت و ضعف یکدیگر مطلع شوند. شرکتی که می‌خواهد عملکرد خود را در شاخصی، برای مثال وصول مطالبات یا میانگین تعداد قطعی بی‌برنامه فیدرها بهبود بدهد، در نمودار رادار شرکت‌های با عملکرد بالا در شاخص‌های موردنظر را شناسایی می‌کند و بازدید از آنها را برای بهینه‌کاوی موثر برنامه‌ریزی می‌کند. انتظار می‌رود این فضایِ از هم‌آموزی، به بهبود سریع عملکرد شرکت‌های توزیع نیروی برق و تسهیم تجارب کمک کند.
تسهیم تجارب برتر. با در اختیار داشتن نمودار رادار شرکت‌ها، عملکردهای برتر در شاخص‌ها مشخص و ستاد توانیر می‌تواند نسبت به واکاوی تجارب برتر و مستندسازی فعالیت‌های صورت گرفته برای رسیدن به این سطح از عملکرد، اقدام کند. چنین تحلیلی می‌تواند به سیاست‌گذاری بهبود شاخص‌ها کمک شایانی نماید.
اقدام‌های پیشِ‌رو
با هدف پایش و گزارش‌دهی سیستمی شاخص‌ها و استقرار طرح سیما در شرکت‌های توزیع نیروی برق، انجام اقدام‌های زیر ضروری است.
محاسبه مقادیر شاخص‌ها در سال ۱۳۹۷٫ نخستین گام برای پیاده‌سازی طرح سیما، اطلاع از وضعیت فعلی شاخص‌هایی است که در مراحل قبل تدوین کرده‌ایم. تعیین شیوه دقیق محاسبه، تدوین شناسنامه شاخص‌ها و جمع‌آوری داده‌ها برای محاسبه آنها در ۳۹ شرکت توزیع در این مرحله دنبال می‌شود.
توسعه زیرساخت لازم برای محاسبه سیستمی شاخص‌ها. برای تسهیل محاسبه شاخص‌ها و جلوگیری از بروز خطاهای احتمالی، محاسبه شاخص‌ها باید به صورت سیستمی و بدون محاسبه دستی انجام گیرد. انتظار می‌رود که این اقدام طی شش ماه آتی به سرانجام برسد و محاسبه تمامی شاخص‌ها در پایان سال ۱۳۹۸ به صورت سیستمی قابل انجام باشد.
تعیین حدود پذیرش و مطلوب شاخص‌ها. محاسبه امتیاز عملکرد شرکت‌ها با حدود پذیرش و مطلوب شاخص‌ها ممکن است. پس از محاسبه مقادیر شاخص‌ها در سال ۱۳۹۷، می‌توان این حدود را به نحوی تعیین کرد که امتیاز شرکت‌های توزیع نیروی برق در بازه مناسبی قرار بگیرد. در صورت تعیین حدود پذیرش بدون توجه به مقادیر فعلی شاخص‌ها، ممکن است میانگین امتیاز شرکت‌ها بسیار اندک یا بالا بشود و نتوان از آن برای ارزیابی و ایجاد انگیزه بهبود بهره برد.
تعیین اهداف سال ۱۳۹۹٫ پس از انجام مراحل بالا، می‌توان وضعیت عملکرد شرکت‌ها را در سال ۱۳۹۷ ترسیم کرد و بر مبنای آن، اهداف سال ۱۳۹۹ را تعیین نمود. لازم به یادآوری است که با توجه به گذشت حداقل ۶ ماه از سال جاری در زمان نهایی شدن وضعیت عملکرد ۱۳۹۷، تعیین اهداف برای سال ۱۳۹۸ دور از واقعیت خواهد بود.
تدوین و انتشار گزارش نهایی. پس از تعیین اهداف سال ۱۳۹۹، می‌توان گزارشی از وضعیت عملکرد فعلی صنعت توزیع نیروی برق کشور به تفکیک شرکت‌های توزیع برق و اهداف آنها تهیه کرد. این سند، برنامه و اهداف بخش توزیع برق کشور را بازتاب می‌دهد و چارچوبی را برای مدیریت عملکرد شرکت‌های توزیع نیروی برق فراهم می‌آورد.
نسخه کامل گزارش را میتوانید از اینجا دانلود کنید.